تجهیزات آزمایشگاهی پر استفاده در آزمایشگاه های علوم پایه و پزشکی

تجهیزات آزمایشگاهی شامل انواع مختلفی از لوازم و تجهیزات است که برای انجام آزمایش ها و تحقیقات علمی در آزمایشگاه ها استفاده می شود. این تجهیزات شامل ابزارهای دقیق اندازه گیری، وسایل حفظ نمونه، دستگاه های تصفیه و تصفیه آب، دستگاه های تولید و جداسازی گاز، دستگاه های اندازه گیری پارامترهای شیمیایی و فیزیکی و دستگاه های تجزیه و تحلیل مواد شیمیایی و بیولوژیکی می باشد.

برخی از تجهیزات آزمایشگاهی عبارتند از: میکروسکوپ ، اسپکتروفتومتر، سیستم های کروماتوگرافی، دستگاه های PCR، ایزولاتورهای جریان هوای عمودی، دستگاه های تصفیه آب، انکوباتور، اتوکلاو، وسایل حفظ نمونه و دستگاه های اندازه گیری پارامترهای شیمیایی مانند pH متر، ترمومتر، سنجش رطوبت، و غیره. که در ادامه به معرفی چند مورد از رایج ترین موارد می پردازیم.

به صورت کلی می توان گفت، شناخت تجهیزات آزمایشگاهی بسیار مهم است و به دانشجویان، پژوهشگران و کاربران آزمایشگاهی کمک می کند تا بتوانند به بهترین نحو ممکن از این تجهیزات استفاده کنند و نتایج دقیق و قابل اعتمادی را بدست آورند.

تعریف کلی از تجهیزات آزمایشگاهی

تجهیزات آزمایشگاهی شامل ابزار و لوازمی است که در آزمایشگاه‌ها برای انجام پژوهش‌های تحقیقاتی استفاده می‌شوند. دانشجویان، محققین و دانشمندان نیاز به مجموعه کاملی از این تجهیزات دارند تا بتوانند با داده‌های جمع‌آوری شده خود، نتایج مورد نیاز را بدست آورند. مجهز کردن آزمایشگاه‌ها به تجهیزات با کیفیت و مطابق با استانداردهای جهانی اهمیت فراوانی دارد. در ایران نیز تجهیزات آزمایشگاهی با کیفیت و قیمت مناسب تولید می‌شوند و با نمونه‌های خارجی قابل رقابت هستند.
همانطور که بیان شد، هر آزمایشگاه برای دستیابی به نتایج دقیق و موفقیت در انجام آزمایشات علمی، نیاز به تجهیزات و لوازم مختلف دارد. هر حوزه‌ای نیاز به تجهیزات خاص خود دارد، اما برخی از تجهیزات مشترک در تمامی آزمایشگاه‌ها هستند. در این مطلب، به بررسی چند مورد از رایج‌ترین تجهیزات آزمایشگاهی و کاربرد هریک می‌پردازیم.

1.    پی ست (Wash Bottle)
پی ست آزمایشگاهی، یک بطری شستشو با نازلی است که برای شستشوی لام‌ها و ظروف آزمایشگاهی و همچنین استریل کردن آن‌ها استفاده می‌شود. این پی ست‌ها اغلب از مواد پلی‌اتیلنی ساخته شده و به دلیل کاربردهای مختلف، می‌توان آن‌ها را با حلال‌های مختلف (مثلا اتانول یا آب دیونیزه) پر کرد. در این حالت، بهتر است از پی ست‌های لیبل‌دار استفاده شود تا بتوان به راحتی نوع حلال را شناسایی کرد.

2.    شیشه‌آلات آزمایشگاهی
شیشه‌آلات آزمایشگاهی، از جمله وسایلی هستند که بخش جدایی‌ناپذیر آزمایشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند. در این ظروف به دلیل بی اثر بودن می توان به راحتی مواد شیمیایی را در آن نگه داری کرد. با این حال، مواد مختلفی در ساخت شیشه‌آلات آزمایشگاهی استفاده می‌شود که باعث تغییر در ویژگی‌های آن‌ها می‌شود.
یکی از این نمونه ها ارلن می باشد. این فلاسک‌ها برای نگهداری حجمی از مایعات مورد استفاده قرار می‌گیرند و در آزمایشگاه‌های شیمی برای تهیه محلول‌های استاندارد و یا رقیق کردن آن‌ها استفاده می‌شود.
ارلن در اندازه‌های مختلف تولید می‌شوند و بسته به نیاز اپراتور، می‌توان از ارلن ۵۰ میلی لیتر، ۱۲۵ میلی لیتر، ۲۵۰ میلی لیتر، ۵۰۰ میلی لیتر یا ۱۰۰۰ میلی لیتر استفاده کرد. به عنوان اپراتور آزمایشگاهی، انتخاب حجم مناسب فلاسک به دلیل تأثیر آن بر نتایج آزمایش، بسیار مهم است.

3.    انبرهای آزمایشگاهی
در کار با ظروف حاوی مواد شیمیایی، داغ و یا سایر نمونه‌های خطرناک در آزمایشگاه، انبر به عنوان یک وسیله مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر نوع انبر آزمایشگاهی برای کاربردهای خاصی طراحی شده است و قابلیت مقاومت در برابر شرایط مختلف را دارا هستند. به عنوان مثال، انبرهای مختص بشرها و بوته چینی تفاوت‌هایی در طراحی و ویژگی‌های خود دارند. لذا در انتخاب انبر مناسب برای کارهای آزمایشگاهی، باید به کاربرد و خواص مختلف هر نوع انبر توجه کرد.

4.    ترازوی آزمایشگاهی (laboratory balance)
در آزمایشگاه‌ها، نمونه‌های جامد و مایع اغلب قبل از استفاده توزین می‌شوند، زیرا برخی آزمایشات به دقت و مقدار دقیقی از مواد نیاز دارند. با پیشرفت تکنولوژی، ترازوهای دیجیتال در آزمایشگاه‌ها رایج شده‌اند و فرایند توزین به صورت قابل توجهی آسان‌تر شده است. ترازوهای آزمایشگاهی با دقت‌های مختلف و در انواع گوناگون ساخته می‌شوند. به عنوان مثال، ترازوهای آنالیتیکال یا تحلیلی برای اندازه‌گیری دقیق جرم نمونه‌های آزمایشی (کمتر از میلی‌گرم) طراحی شده‌اند. همچنین، ترازوهای رطوبتی آزمایشگاهی برای اندازه‌گیری رطوبت یک نمونه‌ی جامد یا مایع طراحی شده‌اند. این ترازوها با دقت و حساسیت بالا، ابزارهای پرکاربردی در آزمایشگاه‌ها هستند که به کاربران اجازه می‌دهند تا با دقت و قطعیت بیشتری به انجام آزمایشات بپردازند.

5.    قیف آزمایشگاهی (laboratory Funnel)
قیف‌های آزمایشگاهی یکی از لوازم رایج در آزمایشگاه هستند که معمولاً به عنوان وسیله‌ای برای ریختن محلول‌ها به درون ظروف با دهانه‌ی باریک مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قیف‌ها در انواع مختلفی طراحی شده‌اند و هر کدام دارای عملکرد و ویژگی‌های متفاوتی هستند که بسته به کاربرد مورد نظر آن‌ها، مناسب انتخاب می‌شوند.
قیف‌های بوخنر و هیرش (Hirsch) نمونه‌های خوبی از قیف‌های پرکاربرد درآزمایشگاه هستند که برای تصفیه و خالص سازی مواد به وسیله نیروی مکش ، به کار برده می‌شود. این قیف معمولاً از  پرسلان  «چینی» درست شده ولی نوع شیشه‌ای و پلاستیکی آن نیز موجود می‌باشد.

به طور کلی، قیف‌های آزمایشگاهی لوازمی پرکاربرد و ضروری هستند که در بسیاری از آزمایشات مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان یک اپراتور آزمایشگاهی، انتخاب قیف‌ مناسب برای کاربرد مورد نظر شما، به دلیل تأثیر آن بر نتایج آزمایش، بسیار مهم است.

6.    انکوباتور آزمایشگاهی
انکوباتور آزمایشگاهی، یکی از تجهیزات پرکاربرد در آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی است که به دلیل نیاز به شرایط مناسب جهت رشد سلول‌ها و میکروارگانیسم‌ها، استفاده می‌شود. با ایجاد شرایط دما و رطوبت مناسب، این دستگاه‌ها به کشت و رشد سلول‌ها و میکروارگانیسم‌ها کمک می‌کنند.
انکوباتورهای آزمایشگاهی در انواع مختلفی مانند مدل کلاسیک یا یخچال‌دار تولید می‌شوند که بسته به نیاز آزمایشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از انکوباتورهای آزمایشگاهی همچنین دارای شیکر هستند که علاوه بر ایجاد شرایط مناسب جهت رشد میکروب‌ها، به مخلوط شدن آن‌ها با ماده مورد نظر کمک می‌کنند.

استفاده از انکوباتور آزمایشگاهی برای تشخیص و کشت سلول‌ها و میکروارگانیسم‌ها در آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی بسیار حیاتی است و به دلیل تأثیر قابل توجه آن بر نتایج آزمایش، انتخاب مدل مناسب انکوباتور بسیار مهم است.

7.    سانتریفیوژها
سانتریفیوژها به عنوان یکی از رایج‌ترین تجهیزات آزمایشگاهی، بسیار مهم و پرکاربرد هستند. با این حال، استفاده از آنها نیازمند مهارت و آموزش خاصی است زیرا هر گونه اشتباه در چیدمان لوله‌ها و یا نصب روتور ممکن است عواقب جبران ناپذیری را برای آزمایشگاه و کاربر به دنبال داشته باشد. با توجه به این موضوع، باید با دقت و با رعایت قوانین و دستورالعمل‌های مربوطه از سانتریفیوژها استفاده شود.

8.    دستگاه اتوکلاو 
اگرچه دستگاه اتوکلاو را در هر آزمایشگاهی مشاهده نمی‌کنیم، اما برای استریل کردن مواد و تجهیزات در بسیاری از آزمایشگاه‌ها، این تجهیز بسیار حائز اهمیت است. اتوکلاو نیز، مانند سایر تجهیزات آزمایشگاهی، در ابعاد و قابلیت‌های مختلفی در دسترس است و بسته به نیاز آزمایشگاه، می‌توان از آنها استفاده کرد. 

9.    دسیکاتور آزمایشگاهی
دسیکاتور آزمایشگاهی، یک ظرف ضد رطوبت است که با استفاده از یک ماده خشک کننده مناسب، رطوبت را کاهش می‌دهد. این تجهیز به عنوان یک وسیله‌ی نگهداری، هم برای خنک کردن اجسام گرم شده و هم برای ذخیره سازی اجسام خشک که نباید در معرض رطوبت قرار گیرند، استفاده می‌شود.
 با قراردادن مواد و تجهیزات داخل دسیکاتور، می‌توان آنها را از رطوبت جدا کرد و از آسیب‌های ناشی از رطوبت محافظت کرد. به همین دلیل، دسیکاتور از تجهیزات مهم و پرکاربرد در آزمایشگاه‌ها است که برای جلوگیری از خرابی و فساد مواد، به نحو احسن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سخن آخر

حوزه آزمایشگاهی یکی از حوزه‌های علمی است که جنبه‌های مختلفی را شامل می‌شود. در هر یک از این موارد، تجهیزات و لوازم مختلفی استفاده می‌شود که بسته به نوع فعالیت و نیاز آزمایشگاه متغیر است. برخی از این تجهیزات کاملا تخصصی و مختص به همان حوزه هستند، اما برخی دیگر از تجهیزات را می‌توان در تمامی آزمایشگاه‌ها یافت. در اینجا، سعی کردیم چند مورد از رایج‌ترین تجهیزات آزمایشگاهی را معرفی کنیم که در تمامی حوزه‌های آزمایشگاهی استفاده می‌شوند.