اتوکلاو آزمایشگاهی چیست و کاربرد آن در آزمایشگاه ها

اتوکلاو یک سیستم ضد عفونی کننده است که ارتباط مستقیمی با علوم آزمایشگاهی دارد. از اتوکلاو زمانی استفاده می شود که برای استریل شدن مواد به فشار و دمای بالا نیاز باشد. اگر مایل هستید اطلاعاتی در باره اتوکلاو آزمایشگاهی کسب کنید تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

اتوکلاو آزمایشگاهی چیست؟

اتوکلاو آزمایشگاهی یکی از تجهیزات ضروری در بیمارستان ها، آزمایشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و دندان پزشکی هاست که کاربرد فراوانی دارد. این دستگاه یک روش فیزیکی به حساب می آید و به وسیله بخار تحت فشار، عمل استریلیزاسیون ظروف و تجهیزات آزمایشگاهی را انجام می دهد. این دستگاه مفید می تواند تمام ویروس ها، باکتری ها و اسپورهای موجود در ظروف آزمایشگاهی را به کمک بخار تحت فشار از بین ببرد.
 

کاربرد اتوکلاو آزمایشگاهی در آزمایشگاه

این ابزار مفید یک محفظه کنترل شده  برای استریل و ضدعفونی کردن وسایل آزمایشگاهی از طریق بخار است. اتوکلاو، لوازم آزمایشگاهی را تا دمای خاصی به مدت زمان مشخصی گرم می کند و به این شیوه باعث استریل لوازم آزمایشگاهی می شود. این دستگاه به نام ضدعفونی کننده بخار هم شناخته می شود که در اکثر موارد از آن در مراکز بهداشتی درمانی و صنایع، برای اهداف مختلف استفاده می کنند.

یکی از روش های مرسوم برای ضدعفونی کردن لوازم آزمایشگاهی، استفاده از بخار با فشار و حرارت بالاست که استریل سازی مرطوب نامیده می شود. دستگاهی که برای این کار استفاده می کنند، اتوکلاو آزمایشگاهی نام دارد. لازم به ذکر است که استفاده از اتوکلاو برای وسایلی که به بخار حساس هستند، کاربرد ندارد و نمی توان از اتوکلاو برای استریل کردن آن ها استفاده کرد.

اجزای اتوکلاو آزمایشگاهی

ساده ترین مدل این وسیله، مدل رومیزی و کوچک آن است که در ادامه به بررسی اجزای مختلف این اتوکلاو می پردازیم. می توانیم بگوییم که تمام مدل های اتوکلاو از لحاظ نحوه عملکرد و اجزا، یکسان هستند؛ اما در جزئیاتی باهم دیگر تفاوت دارند.

اجزای اتوکلاو رو میزی

• اتاق فشار:  اتاق فشار اصلی ترین جزء اتوکلاو رو میزی به حساب می آید که از یک پوشش بیرونی و یک محفظه داخلی به وجود آمده است. محفظه داخلی را با فولاد ضد زنگ ساخته و آن را داخل محفظه بیرونی قرار داده اند که جنس آن از استیل یا یک قاب آهنی است.
  
  اتوکلاو های مخصوص آزمایشگاه های مراقبت بهداشتی، دارای  یک محفظه بیرونی و داخلی هستند. لوازمی که نیاز دارند استریل شوند، باید داخل محفظه داخلی قرار گیرند. محفظه خارجی تا زمانی که به دمای استریل سازی می رسد، باید با بخار پر شود و بعد از استریل شدن وسایل دمای محفظه کاهش پیدا می کند. اندازه اتاق فشار از 25 لیتر تا 3000 لیتر وجود دارد.

• درب اتوکلاو: قسمت مهم بعدی اتوکلاو درب یا درپوش آن است. این قسمت وظیفه دارد که به عنوان یک محافظ، از ورود هوا و مواد آلوده جلوگیری و در داخل اتوکلاو حالت استریل را ایجاد کند. درب اتوکلاو از اجرای مختلفی مانند فشارسنج، دریچه اطمینان و واحد تخلیه فشار/ سوپاپ تشکیل شده است.

• مولد بخار: یک دیگ بخار یا ژنراتور بخار الکتریکی در زیر محفظه اتوکلاو وجود دارد که با استفاده از یک سیستم گرمایش الکترونیکی، آب را برای محفظه داخلی و خارجی گرم و تولید بخار می کند. اگر به اندازه تعیین شده و استاندارد، در محفظه داخلی اتوکلاو آب وجود نداشته باشد، احتمال سوختن این سیستم گرمایشی وجود دارد.
  همچنین اگر آب بیش از حد لازم و قابل قبول در داخل محفظه باشد، امکان دارد با سینی ها یا سایر اجزای موجود داخل محفظه تداخل ایجاد شود.

• مولد خلأ: در بعضی از مدل های اتوکلاو ژنراتور خلأ را به طور جداگانه ای نصب کرده اند که هوا را از داخل محفظه بیرون می کشد و همین باعث به وجود آمدن خلأ در محفظه می شود. وجود بعضی از حفره های هوا در داخل محفظه ممکن است سبب رشد میکرو ارگانیسم های مختلف شود. به همین دلیل مولد خلأ یک جزء مهم برای این دستگاه به حساب می آید.

• سیستم خنک کننده پساب:  برای بسیاری از اتوکلاوها سیستم خنک کننده پساب را قبل از لوله تخلیه نصب می کنند. به کمک این سیستم آب داغی که در دستگاه اتوکلاو است خنک می شود و از آسیب رسیدن به لوله زهکشی جلو گیری می کند.
   اتوکلاو ها وظایفی را در یک راستا دنبال می کنند و در بیشتر آن ها از مواردی که در بالا ذکر کردیم استفاده می شود.
   

نحوه عملکرد اتوکلاو آزمایشگاهی

اتوکلاو ها طبق استریلیزاسیون حرارتی مرطوب عمل می کنند که در آن از بخار تحت فشار برای استریل و ضدعفونی کردن وسایل داخل محفظه استفاده می شود. معمولاً آب در دمای 100 درجه سانتی گراد با فشار طبیعی می جوشد. اگر فشار را افزایش دهیم، نقطه جوش آب افزایش پیدا می کند.

 همچنین فشار بالا باعث نفوذ سریع تر گرما به قسمت های عمیق مواد و رطوبت موجود در بخار باعث انجماد پروتئین ها می شود. به دلیل همین میکروب ها از بین می روند و احتمال برگشت دوباره آن ها در محفظه را صفر می رسد.

دستگاه اتوکلاو آب را به دمای 121 سانتی گراد می رسد و هنگامی که آب با این سطح از دما و فشار 15 با مواد و ظروف داخل محفظه تماس پیدا می کند، میکروب ها از بین می روند و وسایل استریل می شوند.

بعد از تمام شدن مرحله های استریل سازی (که به میزان آلودگی مواد داخل محفظه بستگی دارد)، فشار از داخل محفظه به کمک سوپاپ خارج می شود. سپس فشار داخل محفظه کاهش پیدا می کند و مانند فشار محیط می شود، این در حالی است که اجزای داخل محفظه برای مدتی داغ می مانند.

نحوه کار کردن با اتوکلاو آزمایشگاهی

همان طور که در بخش قبلی این مقاله برای شما گفتیم، اتوکلاو آزمایشگاهی در دمای 121 درجه سانتی گراد با استفاده از بخار 15 psi فشار و به مدت حداقل 30 دقیقه کار می کند.

در هنگام استفاده از دستگاه اتوکلاو باید طبق مراحل زیر پیش بروید:

• قبل از شروع به کار و استفاده از اتوکلاو آزمایشگاهی باید بررسی کنید که از چرخه قبلی، موادی بجا نمانده باشد.
• سپس به مقداری کافی آب، داخل محفظه بریزید.
• در مرحله بعد موادی که نیاز دارند استریل شوند، داخل محفظه قرار دهید.
• سپس درب محفظه و پیچ های آن را محکم ببندید تا از هوابندی اتوکلاو اطمینان کامل را داشته باشید و بعد می توانید بخاری برقی را روشن کنید.
• سوپاپ های ایمنی را به منظور حفظ فشار مورد نظر در محفظه تنظیم کنید.
• زمانی که آب داخل محفظه به جوش آمد، مخلوط آب و هوا اجازه خروج مواد از لوله تخلیه را می دهند.
• بعد از آن، لوله زهکشی بسته می شود و به بخار داخل اجازه می دهد تا به دما و فشار دل‌خواه برسد.
• پس از اینکه بخار به فشار دلخواه رسید، اتوکلاو سوت می کشد تا بتواند فشار اضافی را از محفظه خارج کند.
• بعد از سوت کشیدن، اتوکلاو برای مراحل پایانی استریل را انجام می دهد که معمولاً 15 دقیقه طول می کشد.
• سپس بخاری برقی خاموش می شود و به دستگاه اجازه می دهد تا دمایش هم سطح محیط شده و سرد شود.
• در این مرحله لوله تخلیه باز و هوا از خارج به اتوکلاو وارد می شود.
• در انتها می توانید درب اتوکلاو آزمایشگاهی ببندید. در این مرحله  مواد استریل شده از داخل محفظه خارج می گردد.
• برای استفاده از مدل های دیگر اتوکلادها بهتر است ابتدا روش استفاده آن را مطالعه کرده سپس از آن استفاده کنید. چراکه مراحل برخی از اتوکلاوها با یکدیگر متفاوت است.

جمع بندی

اتوکلاو آزمایشگاهی برای استریل کردن ظروف داخل آزمایشگاهی کاربرد دارد و آن ها را عاری از هرگونه میکروب و ویروس می کند. برخی از مواد مانند وسایل ضد آب یا مواد روغنی یا پودری را نمی توانید با اتوکلاو ضدعفونی کنید.